1 dekabr Azərbaycanda və dünyada QİÇS-lə mübarizə günü (AIDS day) kimi qeyd olundu. Bu il də ötən illərdə olduğu kimi, müxtəlif təşkilatlar və şəxslər İİV/QİÇS ilə mübarizə və dəstək üçün həmrəylik nümayiş etdirdilər. Respublika QİÇS-lə Mübarizə Mərkəzinin (RQMM) təşəbbüsü ilə “Qız Qalası”, “Alov Qüllələri” və “Bakı Olimpiya Stadionu” QİÇS-lə mübarizənin simvolu olan qırmızı lentin rəngində işıqlandırıldı və bu vasitə ilə “QİÇS-ə ‘YOX’ deyirik” mesajı verildi. Bundan başqa, il boyu paytaxtda və regionlarda orta və ali təhsil müəssisələrində və media vasitələri ilə QİÇS-lə bağlı məlumatlandırma layihələri keçirildi. Bunlara baxmayaraq, ölkədə hələ də İİV və QİÇS-li şəxslərə qarşı stiqma və diskriminasiya ilə mübarizə sahəsində əhəmiyyətli irəliləyişlər qeydə alınmamışdır.
Eyni zamanda, yada salaq ki, biz dönüş nöqtəsindəyik. İİV epidemiyasının başlanmasından 40 il sonra elm bu günə qədər ən ümidverici irəliləyişlərini təqdim edir. Onilliklər boyu toplanmış biliklər əsasında hazırlanmış uzunmüddətli profilaktik vasitələr yaranır və vaksin sahəsindəki araşdırmalar sürətlə irəliləyir. Bu irəliləyiş cəmiyyətlərin davamlı iradəsinin, texniki bacarığının və qlobal əməkdaşlığının nəticəsidir. Müalicə artıq bir vaxtlar ölüm hökmü sayılan xəstəliyi milyonlarla insan üçün xroniki, idarəolunan bir vəziyyətə çevirib. Son 15 ildə yeni İİV yoluxmaları 40% azalıb. Qarşıdakı 15 ildə isə yeni elmi nailiyyətlər xəstəlikdən ölüm hallarını demək olar ki, tam aradan qaldırmağı hədəfləyir.
İlin İİV/QİÇS mövzusunda ən çox danışılan xəbəri olan, ildə cəmi iki dəfə vurulan və demək olar ki, tam qoruma təmin edən inyeksiya Lenakapavir kimi yeniliklər İİV-lə mübarizədə yeni bir mərhələ açır. Elə bu il aşağı və orta gəlirli ölkələrdə bu preparata çıxışın genişlənməsi üçün mühüm razılaşmalar əldə edildi və ilk dozalar ötən ay Zambiya və Esvatinidə tətbiq olunmağa başladı. Eyni zamanda, yeni istehsal tərəfdaşlıqları 2027-ci ildən etibarən aşağı və orta gəlirli ölkələrdə yaşayan insanlar üçün bu inyeksiyanın ümumi versiyasını ildə təxminən 40 dollar aşağı qiymətə çatdırılmasını hədəfləyir.
Profilaktika vasitələrinin çeşidi də getdikcə artır. Bu il ayda bir dəfə qəbul edilən yeni profilaktik həbin sınaqlarının 3-cü mərhələsi başladı. Bu, daha çox seçim və gündəlik dərman qəbulu yükündən azadlıq imkanı yaradır. Keniya və Uqandadakı araşdırmalardan gələn sübutlar göstərir ki, insanlar gündəlik tablet və inyeksiya arasında seçim edə bildikdə, xüsusilə səhiyyə sistemindən uzaq qalmış həssas qruplar arasında olmaqla, istifadəyə maraq artır.
Ancaq yenilik və inkişaf təkcə PrEP ilə məhdudlaşmır. Ölkələr müalicə və test üsullarını da yenidən düşünürlər. Vyetnamda onlayn platformalar İİV özünü-test dəstlərini anonim şəkildə sifariş etməyi asanlaşdırır, bu da daha tez və rahat test imkanı yaradır. Uqanda və Malavidə icma tərəfindən idarə olunan yardım xidmətləri rəsmi səhiyyə xidmətlərinə az müraciət edən insanlar üçün əlçatanlığı genişləndirir. İnyeksiya yolu ilə uzunmüddətli təsir göstərən müalicə yaxın gələcəkdə daha çox körpənin İİV-siz doğulmasını təmin etmək üçün mühüm imkan yaradır. Eyni zamanda, digər zərərçəkmiş icmalar üçün də yeni müalicə formaları inkişaf etdirilir. Getdikcə süni intellektlə işləyən çatbotlar isə İİV riski, test və müalicə ilə bağlı gecə-gündüz insanlara özlərini təhlükəsiz və mühakimədən azad hiss edərək məlumatlanmağa kömək edir.
İİV sahəsində elmin gələcəyi də çox ümidvericidir. Bir vaxtlar yalnız nəzəriyyə səviyyəsində olan gen əsaslı müalicə strategiyaları artıq erkən klinik sınaqlardadır. Tədqiqatçılar İİV rezervuarlarını aradan qaldıra və immun reaksiyalarını daha yaxşı idarə edə biləcək yanaşmaları araşdırırlar. Son sınaqlar İİV-in nə qədər çətin hədəf olduğunu vurğulasa da, mRNT texnologiyasında əldə edilən irəliləyişlər yeni nəsil peyvənd konsepsiyalarını təkmilləşdirir. Hər bir tədqiqat vacib biliklər qazandırır və gələcək istiqamətləri daha da dəqiqləşdirir.
